O koncepcji zabytku i historii konserwacji

Tradycja kolekcjonowania cennych obiektów, przekazywania ich potomnym, inwestowania w trwałe siedziby, świadczące o statusie towarzyszą ludziom od początków cywilizacji. Jednak filozofia konserwacji zabytków jaką znamy dzisiaj to znacznie późniejszy koncept. Idea zachowywania, konserwowania zabytków pojawiała się stopniowo wraz z rozwojem archeologii i dziedzin badawczych związanych z analizą przeszłości w oparciu o artefakty. 

O początkach konserwacji zabytków możemy mówić mniej więcej od drugiej połowy XVIII wieku. Wtedy ochrona dziedzictwa polegała przede wszystkim na naprawie i archiwizacji dóbr ruchomych (np.rzeźby, biżuteria, obrazy) i nieruchomych (np. zamki, dwory, parki, miejsca kultu). 

Prawdziwy przełom w rozwoju filozofii i praktyk konserwatorskich nastąpił w XIX wieku. Wtedy to wyłoniły się nurt konserwacji, którego najznamienitszym przedstawicielem był angielski artysta John Ruskin i rekonstrukcji, która do dziś kojarzona jest z francuskim architektem Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc. 

Już wtedy zabytki budziły wiele emocji i silnie oddziaływały na wyobraźnię społeczeństwa. 

O początkach współczesnej konserwacji możemy mówić od roku 1931, kiedy to uchwalono Kartę Ateńską dającą wspólne podstawy, wyznaczającą standardy i definicje, które miały służyć za inspirację i punkt odniesienia dla architektów, urbanistów, historyków sztuki i artystów na całym świecie. 

Współczesna konserwacja dziedzictwa to przede wszystkim sposób myślenia, podejście filozoficzne, które zakłada, że najpierw trzeba zrozumieć wartość obiektu, których chcemy chronić, a następnie wykorzystać to zrozumienie, by zapewnić, że wszelkie podjęte prace w jak najmniejszym stopniu szkodzą cechom, które utrzymują lub wyrażają tą wartość. Mówiąc prościej, współczesna koncepcja konserwacji zabytków opiera się na idei ochrony istoty danego obiektu historycznego - tą istotą może być jego wartości materialna lub niematerialna, którą społeczeństwo chce zachować i przekazać przyszłym pokoleniom. 

Od 1931 wiele się zmieniło. Działalność UNESCO rozwinęła się, stworzona zotała też lista światowego dziedzictwa.Powstały organizacje takie jak ICCROM, czy ICOMOS. Praktycznie każdy kraj ma narodowe i regionalne rejestry zabytków. Powstały kolejne dokumenty, traktaty, dyrektywy, które mają działać na rzecz bardziej świadomej i zrównoważonej konserwacji dziedzictwa. 

Do niedawna jednak, temat zabytków i dziedzictwa pozostawał na marginesie skupienia opinii publicznej, mediów, czy twórców polityk. Dziś jednak, w kontekście kryzysu klimatycznego, rosnącej świadomości konsumentów i zyskujących na popularności działaniach recyklingu, ponownego użycia i upscalingu zabytki i dziedzictwo powoli znajduje swoje miejsce w dyskusji o zrównoważonej przyszłości. 

Spotkaliśmy się już ze stwierdzeniem, że ten wiek, XXI wiek, należeć będzie do konserwatorów. Nie dlatego, że chcemy powracać do przeszłości, ale dlatego, że świadomi kurczących się zasobów musimy na nowo nauczyć się wykorzystywać wszystko to co jest nam już dostępne w tym budynków historycznych. Nie musimy wymyślać koła na nowo, czy pozbawiać się wygód XXI wieku. Wystarczy, że połączymy nowe technologie i kilka dobrych praktyk z minionych lat, żeby w pełni wykorzystać potencjał drzemiący w budynkach historycznych. A warto pamiętać, że stanowią one prawie 40% tego w czym mieszkamy i pracujemy!